آقای خانه پس از بازنشستگی

اصولاً بازنشستگی ، یک مرحله از زندگی به شمار می رود که تازه و جدید است و باید فرد حتماً با موقعیت خو بگیرد. چون که فرد در این سال ها درس خوانده و حرفه ای یاد گرفته و می بینیم که به یکباره این مسیر 50 ساله تمام می شود و فرد احتیاج دارد که با این فاز جدید تطابق پیدا کند. معمولاً هر موقعیت جدید استرس زاست. اگر خود فرد دلبستگی و سرگرمی داشته و در خانواده جایگاهی داشته باشد این مشکل کمتر و تقریباً حذف می شود اما اگر فرد در خانواده موقعیت خوبی نداشته و با افراد خانواده تفاهم نداشته باشد و نتواند ارتباط برقرار کند.

محیط و موقعیت جدید برای او استرس آور است و به دنبال آن فرد واکنش روان شناختی نشان می دهد از جمله افسردگی، اختلال در تعاملات زناشویی، پرخاشگری و شاید ترکیبی از همه اینها. این مشکلات در یک سال اول بیشتر است و بعد از گذشت زمان و خو گرفتن با شرایط به مرور کم می شود. البته اگر فرد بتواند از همان ابتدا سرگرمی جدیدی پیدا کرده و خود را مشغول کند تا از این فضای راکد و خسته کننده دوری کند این علایم حذف می شود وگرنه اثرات آن همچنان تداوم پیدا می کند و دوران سختی در زندگی فرد بازنشسته به وجود می آید .

مشکل دیگری که در این میان می تواند خود را نشان دهد ، داشتن یا نداشتن توان اقتصادی است. عاملی که باعث ناراحتی، برخورد و پرخاشگری می شود و افسردگی را تشدید می کند به خصوص اینکه فرد در خانه مشکلاتی هم داشته باشد. بیماری افسردگی در این سن بین افراد رایج است که از علائم آن می توان مشکلات خواب، پرخوری، کم خوری، گوشه گیری و انزوا _ حساس و زودرنج شدن _ داشتن افکار مرگ و نابودی گریز از افراد و جامعه و احساس پوچی را نام برد.

مسأله دیگراین است که اگر زن و شوهر با هم تعارضاتی داشته باشند در آن صورت مجبور هستند یکدیگر را تحمل کنند و چون علاقه ای به یکدیگر ندارند و با هم تطابق شخصیتی ندارند در نتیجه به هم صدمه می زنند و روابط زناشویی آرامی نخواهند داشت که در این صورت بنیان و سازمان خانواده به هم می ریزد و آزادی فرد محدود می شود که افسردگی را در پی خواهد داشت.
در این مرحله زنان در نقش همسر وظایف مهمی دارند که عشق ورزیدن و محبت کردن و ایجاد روابط دوستانه از جمله آنهاست. باید روابط زندگی زناشویی را محترم شمرد و زن و شوهر از یکدیگر حمایت کنند و جایگاه فرد را در خانواده محترم بدانند. اگر خانواده و زن و شوهر همدیگر را درک نکنند و بخواهند به اجبار یکدیگر را تحمل کنند بالاخره روزی این حوصله تمام می شود و منجر به دعوا و درگیری می شود. به همین دلیل به فکر طلاق و جدایی از هم می افتند. ولی با کمی حوصله و درک شرایط و موقعیت همسر می توان از خیلی برخوردها و ناآرامی ها در زندگی جلوگیری کرد.
یکی از ابعاد مهم وجودی انسان در زندگی تنوع طلبی است. ما ذاتاً چون تنوع طلب هستیم قاعدتاً به تفریح و سرگرمی احتیاج داریم که یکی از آنها می تواند کار کردن باشد که مهمترین جنبه آن سرگرمی است و اگر کسی از کار خود راضی باشد اصلاً احساس خستگی نمی کند و از آن لذت می برد و لحظات شادی بخش و به یاد ماندنی برای او به وجود می آورد که این اصل مهم بهداشت روانی است. حالا اگر این عامل به طور ناگهانی حذف شود و چیز مهمی جایگزین آن نشود فرد در اوج استرس و فشار روانی قرار می گیرد که منجر به پیش آمدن پیامدهای منفی بعد از آن می شود و فقط یک سرگرمی و کار است که می تواند او را از این حالت خارج کند تادوباره آرامش روحی خود را باز یابد.


چند روز اول بازنشستگی خوب است زیرا ما یک آدم را که زیاد نمی دیدیم در خانه کنار بچه ها و همسرش است اما این تازگی بعد از چند روز از بین می رود و فرد کسل و مغموم شده و به دنبال این بی حوصلگی فرد با همسرش دچار چالش می شود در پخت و پز غذا دخالت می کند و به آن سرک می کشد، در مسائل خانه، همسر و بچه ها داخل می شود و همه اهل خانه دچار فشارهای عصبی شدید می شوند. به دنبال این برخوردها فرد از خانه بیرون می زند و به ناچار به پارک ها روی می آورد و سعی می کند تمام وقت خود را صرف نشستن در پارک ها و روزمرگی می کند.
نقش همسر دراین مقطع بسیار حیاتی است. او باید به همسرش عشق بورزد و عاشقانه او را دوست داشته باشد و این دوران جدید زندگی همسرش را درک کند و برای او برنامه ریزی کند.

در مسائل خانه نظر او را بپرسد و سعی کند در کارهای خانه او را شریک کند و او را به کار مشغول کند تا از یک جا نشستن و گوشه گیری او جلوگیری شود. زن و شوهرها در این مقطع باید برای زندگی شان برنامه ریزی کنند چون بعد از سال ها کار و تلاش، وقت بیشتری را در کنار یکدیگر هستند و برای تفریح و سرگرمی های خارج از منزل وقت بیشتری دارند چون در غیر اینصورت اگر علاقه و محبت نباشد مشکلات عدیده ای پیش می آید که در آخر کار منجر به پیامدهای منفی و حتی طلاق می شود. زن سعی می کند شوهرش را مدام به بیرون از خانه بفرستد تا با هم کمتر در تماس و مجادله باشند از یکدیگر دوری می کنند و بعد هم مجبور می شوند همدیگر را تحمل کنند در نتیجه فرد حالت بیمارگونه پیدا می کند و در هیچ زمانی با محیط جدید و موقعیت خود سازگاری پیدا نمی کند.
در این وضعیت همسر باید کاری کند که فرد بداند هنوز توانایی های زیادی دارد و هنوز می تواند مسؤولیت بعضی از کارها را قبول کند. می داند که هنوزنابود نشده و وجود دارد و می تواند در خیلی از کارها مؤثر باشد.

سالمندی و سالمند آزاری

« هر ماه در جهان، یک میلیون نفر به سن شصت سالگی می‌رسند. هشتاد درصد از این جمعیت به کشورهای درحال توسعه تعلق دارد».

« در دهه‌های آینده هم در کشورهای توسعه یافته و هم در کشورهای در حال توسعه، افزایش چشمگیری در جمعیت سالمندان به وجود خواهد آمد».

« پیش‌بینی شده است که در سال 2025، تعداد افرادی که به سن شصت سالگی و بیشتر می‌رسند بیش از دو برابر خواهد بود».

« در سال 1992، 542 میلیون نفر به سن بیش از شصت سالگی رسیدند، این رقم در سال 2025 به حدود 2/1 بیلیون نفر خواهد رسید».

« پیش‌بینی می‌شود در سال 2025 تعداد افراد سالمندی که در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند به 850 میلیون نفر خواهد رسید یعنی دو برابر خواهد شد».

رشد جمعیت سالمندی ایران تا سال 1404 سه برابر رشد جمعیت کشور می‌شود.

**********
اینها عناوین اخبار سالهای اخیر هستند که روند رو به افزایش سالمندی در جهان را روایت می‌کنند. کشور ما نیز که در چند دهه قبل عنوان یکی از جوانترین کشورهای جهان را داشت از این وضعیت به دور نیست و طولی نخواهد کشید که جوانان سالهای پیش، به عضویت گروه پا به سن گذاشته‌ها در آیند.

بدون شک، وجود سالمندان موهبت بزرگی است که ذخیره عظیم و ارزشمندی از تجربه و دانش را برای اجتماع به ارمغان می‌آورد. مراقبت و بهره‌گیری از این گنجینه خرد و فرزانگی، ظرافت و توجه خاصی را می‌طلبد به طوری که کوچکترین کوتاهی خانواده و جامعه در بذل توجه مناسب و به‌موقع نسبت به این موضوع می‌تواند به آنجا بینجامد که سالمندان به جای مناسب دیدن فرصت برای انتقال دادن پختگی‌شان به نسل جوان، خود را در زمینه‌های آسیب‌شناسانه این دوران گرفتار ببینند. بدیهی است که پیامدهای این قضیه دیر یا زود گریبانگیر جامعه خواهد شد. یکی از مهمترین آسیب‌های دوران سالمندی، پدیده سالمند‌آزاری است.

واژه سالمندآزاری اولین بار در سال 1980 و به منظور توصیف خشونتهای خانواده علیه سالمندان به کار گرفته شد. سازمان جهانی بهداشت سالمندآزاری را خشونت علیه حقوق انسانی سالمند می‌داند و این پدیده را یک علت مهم برای آسیبها، بیماریها، احساس تنهایی و ناامیدی سالمندان به شمار می‌آورد ». در تعریف دیگری که مورد تأیید شبکه ملی پیشگیری از سالمندآزاری امریکا قرار گرفته این گونه بیان شده است: « سالمندآزاری کم توجهی عمدی یا غیر عمدی به سالمند و یا انجام رفتارهایی آزار دهنده و تکرار شونده از سوی افرادی است که سالمند به آنها اعتماد دارد و موجب ایجاد آسیب یا پریشانی در سالمند می‌شود».

آزار مالی سالمندان شامل استثمار یا استفاده غیرقانونی از سرمایه و منابع مالی سالمند مثل سوءاستفاده از چک، کارتهای اعتباری و حساب بانکی سالمند یا دزدیدن آنها، تقلید امضای سالمند و ... می‌باشد. این نوع آزار، حدود پنجاه درصد از آزارهای سالمندان را تشکیل می‌دهد و می‌تواند همزمان با شکلهای دیگر آزار اتفاق بیفتد

اگرچه سالمندآزاری اولین بار در کشورهای توسعه یافته مطرح شد، اما گزارش موارد آن در برخی از کشورهای در حال توسعه گوی سبقت را از کشورهای توسعه یافته ربوده است. تغییرات جمعیت شناختی در کشورهای در حال توسعه همراه با افزایش بی‌ثباتی و تغییر در ساختار خانواده از عواملی هستند که به افزایش آمار سالمندآزاری در این کشورها کمک کرده‌اند. به دلیل ماهیت پنهان سالمند آزاری، تعیین آمار دقیق آن دشوار است اما با توجه به افزایش تعداد سالمندان در آینده نزدیک، همین ارقام و آمار تقریبی فعلی نیز نگران کننده جلوه می‌کند.

سالمندآزاری انواع مختلفی دارد که به طبقات زیر تقسیم می‌شود:
آزار جسمانی: وارد کردن درد یا آسیب به سالمند مثل کتک زدن، مجبور کردن سالمند به انجام کارهای بدنی که خارج از توان اوست و ...

آزار روانی یا هیجانی: ایجاد درد و رنج روانی برای سالمند مانند ترساندن او از طریق داد و فریاد کردن، تحقیر کردن و مسخره کردن سالمند، سرزنش کردن، محروم کردن سالمند از تعامل با دوستان و اقوام و ...

آزار مالی: شامل استثمار یا استفاده غیرقانونی از سرمایه و منابع مالی سالمند مثل سوءاستفاده از چک، کارتهای اعتباری و حساب بانکی سالمند یا دزدیدن آنها، تقلید امضای سالمند و ... می‌باشد. این نوع آزار، حدود پنجاه درصد از آزارهای سالمندان را تشکیل می‌دهد و می‌تواند همزمان با شکلهای دیگر آزار اتفاق بیفتد.

آزار جنسی: هر گونه تماس جنسی با فرد سالمند بدون رضایت او، وادار کردن سالمند به لخت شدن یا لخت کردن او بدون رضایت یا نشان دادن پورنوگرافی به سالمند. این نوع آزار در سالمندان کمتر از سایر انواع مشاهده می‌شود.

غفلت: قصور در مراقبت از سالمند یا تأمین هزینه‌های ضروری وی که می‌تواند آگاهانه و یا ناآگاهانه باشد. اکثر آزارها از این نوع هستند.

آزار اجتماعی: کناره‌گیری اجباری سالمندان از جامعه، مخفی کردن آزار سالمند از دیگران، محدود کردن یا قطع کردن ارتباط اجتماعی سالمند با بستگان و ممانعت از حضور سالمند در فعالیتهای اجتماعی.

گزارشها نشان می‌دهند که بیشترین میزان سالمندآزاری بین 75 تا 85 سالگی و اغلب در خانه و توسط همسر، فرزندان، خواهر - برادرها و دیگر بستگانی که مراقبت از سالمند را به عهده دارند اتفاق می‌افتد. همچنین مشخص شده که زنان سالمند دو یا سه برابر بیشتر از مردان سالمند، انواع آزار را تجربه می‌کنند.

نشانه‌های سالمندآزاری
نشانه‌های عمومی سالمندآزاری شامل بحث و تنش مکرر بین مراقب و سالمند و تغییر در روحیه یا رفتار سالمند است.

دیگر نشانه‌ها شامل موارد زیر است:
*آسیبهای بدنی بدون توجیه به خصوص آسیبهایی که به صورت متقارن در دو طرف بدن دیده می‌شود. شکستگی، یا آسیبهای استخوانی و مفصلی و دادن بیش از اندازه دارو یا ندادن منظم دارو به سالمند.

*مشاهده تهدید شدن، تحقیر شدن یا کنترل سالمند توسط مراقب.

*زخم، کبودی و کوفتگی در اطراف پستانها یا اندام جنسی، ابتلا به بیماریهای آمیزشی یا عفونتهای جنسی غیرقابل توجیه برای سالمندان، خونریزی غیرقابل توجیه واژینال یا مقعدی و مشاهده لباس زیر پاره، لکه‌دار یا خونی سالمند.

*سوءتغذیه، کاهش وزن غیر عادی، مشکلات جسمانی درمان نشده مثل زخم بستر، کثیف و ژولیده بودن سالمند، لباس نامناسب با آب و هوا، شرایط زندگی غیر مناسب مانند نداشتن آب گرم یا سرد، نداشتن برق، رها کردن سالمند در یک مکان عمومی و...

*تغییر ناگهانی در اموال و درآمد سالمند.

توجه: برخی از نشانه‌های سالمندآزاری ممکن است ناشی از بیماری یا داروهای سالمند باشد و در نتیجه هر نشانه‌ای از سالمندآزاری که در سالمند دیده می‌شود باید مورد تحقیق قرار گیرد تا مشخص شود که آیا نشانه‌ها مربوط به بیماری و درمان است یا خیر؟ نشانه‌ای که نمی‌توان آن را از لحاظ پزشکی توجیه کرد ممکن است نشانه‌ای از سالمندآزاری باشد. همچنین باید توجه داشت که همیشه وجود همزمان چندین نشانه برای تشخیص الزامی است.

پیامدهای سالمندآزاری
پیامدهای آزار برای سالمندان می‌تواند بسیار جدی باشد. سالمندان از لحاظ جسمانی ضعیف‌تر و آسیب‌پذیرتر هستند و گاه حتی یک جراحت یا آسیب‌دیدگی کوچک می‌تواند سبب مشکلی جدی و ماندگار برای سلامت آنها شود. شواهدی از مطالعات انجام گرفته در کشورهای توسعه یافته نشان می‌دهد نسبت سالمندان آزاردیده‌ای که از افسردگی یا پریشانی روانشناختی، احساس درماندگی، بیگانگی، گناه، شرم، ترس، اضطراب، انکار و استرس پس از ضربه رنج می‌برند بیش از همسالان آزار ندیده آنهاست. همچنین در مطالعه‌ای دیگر که به مقایسه نرخ مرگ و میر بین سالمندانی که مورد آزار قرار گرفته‌اند با سالمندانی که مورد آزار قرار نگرفته‌اند پرداخته است مشخص شد بدرفتاری با سالمند سبب استرس بین فردی شدید می‌شود که می‌تواند خطر مرگ قربانیان سوءرفتار را افزایش دهد.

با توجه به اهمیت موضوع، به نظر شما آیا وقت آن نرسیده است که تک تک ما سالمند آزاری را به عنوان یک واقعیت اجتماعی مورد بحث و مطالعه بیشتری قرار دهیم؟ آیا شما اطلاع‌رسانی فعلی در این زمینه را مناسب و کافی می‌دانید؟

پیشگیری از این پدیده نامیمون، در درجه نخست منوط به اطلاع رسانی گسترده و ارائه آموزشهای مناسب به آحاد جامعه از کودک تا خود سالمندان است. این در حالی است که امروز، با وجود تمام ادعاهای روشنفکرانه، گفتن و شنفتن از سالمندآزاری هنوز یک تابو محسوب می‌شود. بدیهی است، تا وقتی که نگاه ما نسبت به این مسئله اینگونه باشد دستیابی به آمار واقعی و انجام اقدامات پیشگیرانه و مداخلاتی ممکن نخواهد بود. با توجه به اهمیت موضوع، به نظر شما آیا وقت آن نرسیده است که تک تک ما سالمند آزاری را به عنوان یک واقعیت اجتماعی مورد بحث و مطالعه بیشتری قرار دهیم؟ آیا شما اطلاع‌رسانی فعلی در این زمینه را مناسب و کافی می‌دانید؟ به نظر شما چه روشی یا روشهایی برای انتقال این مسئله مهم به دیگران مناسبتر است؟

راستی، چه خوب می‌شود اگر دیدگاههایتان را در این زمینه با ما و دیگر دوستان به اشتراک بگذارید!

فواید سواد در دوران سالمندی!

سواد علیه مسمومیت: اگر سالمند به ابزار سواد مجهز باشد، نیاز نیست به دنبال کسی باشد تا در کهنسالی داروهایش را به او بخوراند. کافی است سالمند جعبه‌ای چندخانه‌ای مهیا کند و در هر خانه، یکی از داروهایی که در طول روز یا هفته مصرف می‌کند، قرار دهد و نحوه مصرفش را روی آن بنویسد و این جعبه را هفته‌ای یک بار با قرص‌های جیره آن هفته پر کند. او می‌تواند تاریخ مصرف اجناس را نیز بخواند و از مصرف قرص‌ها، دارو‌ها و اجناس مصرفی که تاریخ مصرف آن گذشته اجتناب کند و جلوی خیلی از مسمومیت‌ها را بگیرد.



سواد علیه کمبود حافظه


سواد داشتن باعث می‌شود سالمند از مطالعه مستمر بهره‌مند شود و هر چقدر که مطالعه شخص ادامه یابد، احتمال کم شدن حافظه کاهش پیدا می‌کند.

سواد علیه زوال عقل

بیماری آلزایمر که یکی از بیماری‌های شایع سالمندی است، با مهارت‌هایی مثل حل جدول، دیرتر به سراغ سالمندان می‌آید و اگر دچار این بیماری شوند، براحتی می‌توانند در مراحل اولیه با استفاده از یک دفتر یادداشت، تمام پیام‌های خود را از جمله داروهایی که باید در طول روز استفاده کنند، در آن یادداشت کنند تا از این طریق از افت حافظه رنج نبرند.

سواد و پیوندهای اجتماعی

از طریق سواد، سالمند می‌تواند در همان خانه خود از ارتباط با سایرین لذت ببرد. برای استفاده از اینترنت و خدمات پست اینترنتی و حتی ارسال پیام‌های متنی تلفن همراه، سالمند نیاز دارد که باسواد باشد.

مجهز بودن به سواد، باعث می‌شود انسان دامنه واژگانش را گسترش بدهد و بتواند خاطرات خود را بنویسد. کسی چه می‌داند، شاید خاطرات شما اثری ادبی و ماندگار شود که بیش از تمام میراثتان عمر کند



سالمند باسواد با آموزش اندکی می‌تواند با گروه‌هایی دوست شود، وبلاگی برای خود داشته باشد و خاطراتش را در آن بنویسد. می‌تواند سفارش کالاهای مورد نیازش را بدهد و آنها را در منزل خود تحویل بگیرد. او می‌تواند با مطالعه در جریان تحولات قرار بگیرد و خیلی بیش از یک سالمند بیسواد با دنیای خارج تعامل داشته باشد. نوه‌هایش را در اینترنت ببیند و برای بچه‌هایش نامه بدهد، حتی اگر در یک شهر یا کشور دیگر به سر ببرند.

سواد و آفرینش‌های ادبی

با سواد هیچ وقت تنها و بی‌حوصله نمی‌شوید.سالمندی را می‌شناختم که مرتب جدیدترین کتاب‌های پرخواننده را می‌گرفت و تنها زندگی می‌کرد و هیچ وقت از تنهایی شکایتی نداشت. در حالی که بیش از 5 کلاس سواد نداشت، رمان‌هایی را می‌خواند که کمتر جوانی حوصله خواندن آن را دارد. او عضو یک کتابخانه بود و گنجینه‌ای از داستان و ماجرا در ذهن داشت.

مجهز بودن به سواد، باعث می‌شود انسان دامنه واژگانش را گسترش بدهد و بتواند خاطرات خود را بنویسد. کسی چه می‌داند، شاید خاطرات شما اثری ادبی و ماندگار شود که بیش از تمام میراثتان عمر کند.

سواد و اعتماد به نفس


سواد می‌تواند به سالمند احساس اعتماد به نفس و کنترل ببخشد. یک سالمند باسواد می‌تواند در مورد وضعیتی که دارد، مطالعه کند. درمورد کسانی که توسط کانون‌های غیرانتفاعی و غیردولتی یا مراکز دولتی از سالمندان حمایت می‌کنند، اطلاعات کسب کند و اطلاعات خود را در مورد آنچه نیاز دارد، بالا ببرد و به این ترتیب افزایش اعتماد به نفس او را به احساس کنترل بیشتری می‌رساند.


سواد و امکان اشتغال

بسیاری از سالمندان پس از بازنشستگی نیاز به کار کردن پیدا می‌کنند. در این عرصه،سالمندانی که باسواد باشند گوی رقابت را از سایرین می‌ربایند و وضع اقتصادی بهتری پیدا می‌کنند.

با توجه به نقش مهم و ارزنده‌ای که سواد می‌تواند در زندگی یک سالمند داشته باشد، به نظر می‌رسد برنامه‌ریزی برای گسترش سوادآموزی سالمندان و توجیه کسانی که در میانسالی قرار دارند، برای آموختن سواد، خواندن و نوشتن و کاربردی کردن این مهارت می‌تواند سالمندان را بدون صرف سرمایه‌ای هنگفت در سطح رفاهی بالاتری قرار دهد و زندگی را برایشان ساده‌تر و شیرین‌تر نماید.

خواسته های یک سالمند از خانه اش

در فرهنگ ما وجود بزرگ‌ترها در خانه نشانه برکت در خانه است. اما نگهداری از سالمندان در خانه کار آسانی نیست و نیاز به توجه و دقت کافی دارد.

بررسی‏ها نشان داده است سالمندانی که در خانه از آنها نگهداری می‏شود از نظر جسمی و روانی ‏وضع بهتری دارند و بیشتر از زندگی‏شان لذت می‏برند. استقلال و آزادی عمل بیشتر، امکان مطالعه، صحبت کردن با افراد خانواده، دیدن دوستان و آشنایان و احساس تعلق به خانواده موجب می‏شود سالمندان در خانه احساس بهتری داشته باشند اما از آنجا که در این سن اغلب افراد تحرک کمتری دارند و بیشتر ساعات روز را در خانه هستند، از بیماری‏های مزمن رنج می‏برند و قدرت بدنی و حواس‏شان از دوران جوانی ضعیف‏تر است. بهتر است محیط خانه را برای راحتی و آسایش بیشتر آنها آماده و نکات ایمنی را در خانه رعایت کرد...

طبق آمار مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‏های آمریکا لیز خوردن و افتادن از علل اصلی حوادثی است که سالمندان در خانه دچار آن می‏شوند و پس از آن حریق و سوختگی دومین علت حوادث خانگی سالمندان است. برای پیشگیری از این حوادث در خانه لازم است اقداماتی در خانه انجام دهید.

پیشگیری از افتادن و لیز خوردن
افتادن و لیز خوردن از شایع‌ترین و خطرناک‌ترین حوادث خانگی دوران سالمندی است. سالمندان اغلب دچار پوکی استخوان هستند و در صورت زمین خوردن استخوان‏هایشان زودتر دچار شکستگی می‏شود و طول دوره درمان هم اغلب طولانی است. برای پیشگیری از حوادث احتمالی بهتر است احتیاط‏های لازم را انجام دهید.

حمام: اغلب سالمندان در حمام در اثر سرگیجه یا برهم خوردن تعادل زمین می‏خورند، لیز می‏خورند و دچار آسیب و حادثه می‏شوند. بنابراین انجام اقدامات ایمنی در خانه اهمیت زیادی دارد. بهتر است کف حمام را با کف‌پوش‏های پلاستیکی بپوشانید از صندلی و چهارپایه مناسبی در حمام قرار دهید و در کنار شیر آب و دوش حمام هم برای حفظ تعادل دستگیره و میله نصب کنید.

پله‏ ها: بعد از حمام پله‏ها یکی از نقاط پرخطر است بنابراین راه پله‏ ها باید نور کافی داشته باشد. همچنین برای حفظ تعادل بهتر است میله‏ هایی در دو طرف پله نصب شود. به علاوه می‏توانید برای دید بهتر کناره‏ ها و لبه پله‏ها را با نوارهای شب‏رنگ بپوشانید.

فرش‏ها و کف پوش‏ها: بهتر است تمام قسمت کف اتاق‏ها با فرش و موکت پوشیده شده باشد. سرامیک و سنگ به خصوص بعد از تمیز شدن یا خیس شدن لیز می‏شوند. در قسمت‏های بدون فرش و موکت حتما از کف‌پوش‏های پلاستیکی ضداصطکاک استفاده کنید. زیر قالیچه‏ها و موکت‏ها حتما از پلاستیک‏های مخصوص کم کردن اصطکاک یا همان ترمز فرش استفاده کنید.

برداشتن موانع: در خانه ‏هایی که سالمند در آن زندگی می‏کند باز بودن مسیرها و راه‏های عبور و مرور خیلی مهم است. مبلمان، بوفه، میز و مجسمه ‏ها و چراغ‏های پایه دار را از سر راه بردارید.

روشنایی و نور کافی: در سنین بالا دید افراد کمتر می‏شود بنابر این بهتر است در همه جای خانه به‌خصوص حمام، راهرو و پله ‏ها نور و روشنایی کافی وجود داشته باشد.

ارتفاع مناسب: فراموش نکنید سالمندانی که روی صندلی چرخ‌دار هستند یا قدشان خمیده شده و از عصا استفاده می‏کنند، محدوده دسترسی محدودتری دارند و باید ارتفاع دستگیره ‏ها و سطح میزها و کابینت‏ها برای آنها متناسب شود.

نصب دستگیره‏ های آسان: برای سالمندانی که به علت آرتروز و دردهای استخوانی گاهی نمی‏توانند به خوبی از انگشتانشان استفاده کنند بهتر است از دستگیره ‏هایی که راحت باز می‏شوند و نیاز به پیچاندن و چرخاندن ندارند استفاده شود. هرچند وقت یک بار هم دستگیره‏ها را روغنکاری کنید.پیشگیری از حریق و سوختگی
حریق و سوختگی دومین علت حوادث خانگی سالمندان است. برای پیشگیری وقوع چنین حوادثی بهتر است نکات زیر را رعایت کنید.

• برای پیشگیری از سوختگی با آب گرم بهتر است دمای آب شیر آب گرم و منابع حرارتی را کمتر از 70 درجه سانتی‌گراد تنظیم کنید.

• حداقل یک شناساگر دود در خانه نصب کنید و هر ماه آن را بازرسی کنید و از سالم بودن آن مطمئن شوید.

• اگر عزیز سالمندتان دچار فراموشی یا کاهش هوشیاری است وقتی او را تنها می‏گذارید، شیر گاز را ببندید و به او تاکید کنید برای گرم کردن غذا از ماکروفر یا فر برقی استفاده کند.

• اگر سالمندتان سیگار می‏کشد به او یادآوری کنید که هیچ‌وقت در رختخواب سیگار نکشد.

سرگرمی ‏های خانگی
تفریح و سرگرمی مناسب دوران سالمندی را ‏فراهم کنید. اگر فرد سالمند قبلا به نگهداری از گل و گیاه علاقه داشته و در این زمینه مهارت دارد. این امکان را فراهم کنید تا این کار را انجام دهد. اگر در آپارتمان زندگی می‏کنید چند گلدان تهیه کنید و بالکن یا یک گوشه از خانه را به این کار اختصاص دهید. نگهداری گل و گیاه آنها را سرگرم می‏کند و اعتماد به نفس‌شان را بالا می‏برد. همچنین نگهداری از پرنده ‏هایی مانند قناری و مرغ عشق یا داشتن یک آکواریوم خانگی علاوه بر این که سالمند عزیزتان را سرگرم می‏کند موجب زیباتر شدن فضای خانه می‏شود. طی انجام این فعالیت‏ها فرزندان‏تان هم این مهارت‏ها را یاد می‏ گیرند و از تجربه پدربزرگ و مادربزرگشان استفاده می‏کنند.

به روایت آمار
• بنا به اعلام مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‏های آمریکا هر سال حدود یک میلیون سالمند بالای 65 سال در قسمت اورژانس بیمارستان‏ها تحت درمان قرار می‏گیرند. معمولا آنها هنگام کار کردن با وسایل و ابزاری که در طول روز با آن سرو کار دارند دچار آسیب و جراحت می‏شوند.

• میزان مرگ‌ومیر حوادث خانگی در سالمندان 3برابر جوان‌تر‏هاست؛ به‌طوری که این مقدار در سالمندان بالای 65 سال 60 مورد در 100 هزار نفر و در افراد زیر 65 سال 20 مورد در هر 100 هزار نفر است.

• با بالا رفتن سن میزان خطر بیشتر و بیشتر می‏شود. بررسی دقیق‏تر آمار مراجعین اورژانس بیمارستان‏ها نشان می‏دهد میزان حوادث خانگی در 65 سالگی 2برابر، در 75 سالگی 3برابر و بعد از 85 سالگی 4برابر بیشتر می‏شود.

• طبق آمار مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‏های امریکا علت 87درصد مرگ و میرها افتادن و زمین خوردن و 36درصد حریق و آتش سوزی است. همچنین لیز خوردن و افتادن از علت ‏های اصلی حوادثی است که سالمندان در خانه دچار آن می‏شوند.

• سال 1981 بیش از 622هزار سالمند بالای 65 سال در بخش اورژانس بیمارستان‏ها درمان شدند اما نکته قابل توجه این بود که بیشتر این نوع حوادث با رعایت برخی نکات ایمنی به راحتی قابل پیشگیری هستند.

بایسته های ارتباط جوانان با سالمندان

سالمندی دوره ای از زندگی


سالمندی ، یک فرایند عادی وطبیعی در زندگی هر فرد است .دراین دوران ، تغییرات بسیاری از نظرجسمی ، روانی و اجتماعی در افراد سالمند ایجاد می شود که ممکن است سبب پیدایش رفتارهای خاصی در آنان گردد و گاه نگرش اعضای خانواده را نسبت به سالمندش تغییردهد. جایگاه اصلی سالمندان ، در خانه خودشان است؛ جایی که عمری در آن زندگی کرده و شاهد رشد فرزندان خویش بوده اند. از این رو ، همراهان سالمندان ، به ویژه نسل جوان که از نظر جسمی و روانی فرسنگ ها با فرد سالمند فاصله دارند، باید ضمن آشنایی بیشتر با دنیای سالمندان، از تجربه ها و جنبه های مثبت این گروه سنی در جامعه ، به ویژه در خانه ، بهره گیرند تا بتوانند زندگی سرشار از آرامش برای سالمند و اندوخته های علمی و معنوی برای خویش رقم زنند.

توجه به سالمندان در فرهنگ اسلامی

دین اسلام ،درباره تکریم و مراقبت از سالمندان ،دستورهای ویژه ای دارد. در کتاب های اصیل دینی نیز فصل های مجزایی درباره تشویق به تکریم سالمندان مشاهده می شودو در مباحث اخلاقی هم ،این سیره جایگاهی ویژه دارد. تعدادی از این سفارش ها را از نظر می گذرانیم.


سفارش هایی از پیامبر اسلام


1. «ما أکرَمَ شَابٌ شَیخاً الّا قَضَی اللهُ عِند سِنِّهِ مشن یکرِمُهُ ؛ هیچ جوانی به سالمندی احترام نگذاشت، مگر آنکه خداوند ، او را در سالمندی از احترام برخورد کرد»(1)
2. «مِن إجلالّ اللهِ إجلالُ ذِی الشَّیبه المُسلِمِ؛ از [نمونه های] احترام و بزرگداشت مقام الهی ،نکوداشت مقام ریش سفید مسلمان است.»(2)
3. «مَن عَرفَ فَضل کَبیرٍ لِسِنِّهِ فَوقَّره آمَنَهُ اللهُ مِن فَزَعِ یوم القیامه؛ هر کس برتری سالمندی را به خاطر سن وی بشناسد و او را محترم شمرد ، خداوند او را از نگرانی های بزرگ روز قیامت در امان می دارد.»(3)
4. «البَرکَه مَعَ أکابِرِکُم؛ برکت و فزونی ، با سالمندان شما خواهدبود.»(4)
5. «الشّیخُ فِی أهلِهِ کَالنَّبی فِی اُمَّتِهِ؛ سالمند در میان اهل خود ، همانند پیامبر در امت خود است (هم احترامش لازم است و هم می تواند راهنمای خوبی برای سعادت باشد)».(5)


توصیه ای از امام علی (علیه السلام)


«اِرْحَمْ مِن أهلِکَ الصَّغیرِ وَقِّر مِنهُمُ الکَبیرَ؛ به کودکان خانواده ات مهربانی کن و بزرگانشان را گرامی دار.(6)
$ گوهرهایی از دریای دانش امام صادق (علیه السلام)
1. «لَیسَ مِنّا مَن لَم یُوَقَّرْ کَبیرَنا و یرحَمْ صَغِیرَنا؛آن که مقام بزرگ سال را محترم نشمارد و به خردسال مهر نورزد ، از ما نیست.»(7)
2. «مِن إجلالِ الله عَزَّ و جلَّ إجلالُ المُؤمِنِ ذِی الشَّیبه و مَن أکرَمَ مُؤمناً فَبِکَرامَهِ الله بَدَاً و مَن استَخَفَّ بمؤمِنٍ ذِی شَیبَهِ أرسَل اللهُ إلیهِ مَن یستَخِفٌّ بِه قَبل مَوتِهِ؛ بزرگداشت مقام ریش سفید،ازنمونه احترام به خداست . هر کس مؤمنی را تکریم کند ، خود را در وادی کرامت خداوند قرار داده و هر
کس مؤمن ریش سفیدی را کوچک پندارد ، خداوند ، او را با واسطه هایی در همین دنیا خوار می گرداند.»(8)
3. «إنَّ الله لَیکرِمَ اِبنَ السَّبعینَ و یستَحیی مِن اِبنِ الثَّمانین؛ خداوند ، هفتاد ساله ها را تکریم می کند و از هشتاد ساله ها در آزرم است (که خواسته ای داشته باشند و برآورده نسازد یا آنها را عذاب کند)»(9)


توجه به سالمندان درفرهنگ ایرانی


با مروری کوتاه بر ادبیات غنی این مرز و بوم ، با ارزش و احترام سالمندان در فرهنگ ایران زمین آشنا می شویم.
از نظامی گنجه ای چنین می شنویم:

جوان گر به دانش بُوَد بی نظیر
نیاز آیدش هم به گفتار پیر
و حافظ می سراید:
نصیحت گوش کن جانا که از جان دوست تر دارند
جوانان سعادتمند ، پند پیر دانا را
در ضرب المثل های فارسی نیز از سالخوردگان، با ارزش و احترام یاد شده است:
آنچه در آیینه جوان بیند
پیر درخشت خام آن بیند
پیرایه ملک ،پیران باشند
پیرِ رعنا بهترازجوان نارعنا

دانستنی هایی از دنیایی سالمندان

سالمندی ،دوران بی اطمینانی است . سالمندان به دلایل مختلف ،ازنظرعاطفی ، وضعیت چندان مناسبی ندارند. آنان بر اثر ضعف و کاهش قوا ، منابع احساس امنیت و رضایت خاطر خویش را زودتر از دست می دهند ودر شرایط دشواری قرار می گیرند . در این تغییر وضعیت عاطفی ، عواملی چند دخالت دارد؛از جمله :مرگ عزیزان ، به ویژه همسر یا اعضای خانواده ودوستان؛ کاهش روابط اجتماعی به علت بی حوصلگی سالمند یا بی حوصلگی دیگران؛ افت سلامت جسمی و تحلیل قوای بدنی که عامل مهم در احساس ناامیدی و سرخوردگی آنهاست و شادابی و نشاط
را از آنان می گیرد؛ تغییرِ محیطی ، مانند انتقال از محیط کار به محیط خانه و از دست دادن پست و مقام و شرایط عادی اشتغال.
این مسائل و بسیاری از مسائل دیگر، اسباب ناراحتی روحی و صدمات عاطفی آنان را فراهم می آورد .یکی دیگر از مشکلات آنان ،حساسیت و زودرنجی است. بسیاری ازسالمندان در این سنین ، حساس و زودرنج می شوند و ممکن است توقعی درباره خود داشته باشند که معمولاً آن را به زبان نمی آورند ، ولی خواستار آن هستند که اطرافیان ، آن را بفهمند و انتظار ایشان را برآورده سازند.
روابط اجتماعی سالمندان ، به ویژه در بعد عاطفی ،کاملاً عوض می شود .در بیشتر آنان حالت انزوا پدید می آید و دیگر دوست ندارند با افراد نزدیک،رابطه عاطفی داشته باشند . گاهی برخی سالمندان به علت غلبه اختلالات روانی و عاطفی ،دچار نوعی بازگشت به دوران کودکی می شوند و حالت هایی از لج بازی و مقاومت همراه با اصرار ، بی نظمی در رفتار ،خود مداری و خودخواهی در آنان پدید می آید .
در هر صورت ، باید دانست که بسیاری از این حالت ها ، به علت تغییرات طبیعی سالمندی است.(10)


سفارش ویژه خداوند درباره والدین سالمند


با نگاهی به ویژگی های دوران سالمندی به ویژه بالا رفتن سطح انتظار و کاهش سطح تحمل آنان ، به حکمت دستور ویژه خداوند درباره والدین سالمند ،بیشتر پی می بریم . خداوند، همه را به رعایت احترام پدر و مادر موظف کرده است ، ولی در دستوری خاص ، از ما خواسته است که در دوران پیری والدین ، نسبت به آنها فروتنی و احترام وتوجه بیشتری از خود نشان دهیم:
وَ قَضی‏ رَبُّکَ أَلاّ تَعْبُدُوا إِلاّ إِیّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْسانًا إِمّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریمًا ؛ وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلّ‏ِ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبّ‏ِ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانی صَغیرًا.(اسراء : 23 و 24)
پروردگار تو مقررکرد که جز او را می پرستید و به پدر و مادر خود احساس کنید. اگر یکی از آن دو یا هر دو ، در کنار تو به سال خوردگی رسیدند ، به آنها [حتی] «اف» مگو و به آن پرخاش مکن و با ایشان سخنی شایسته بگو واز سر مهربانی ، بال فروتنی برآنان بگستر و بگو: «پروردگارا، آن دو را رحمت کن؛ چنان که مرا در خردی پروردند.»
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می نویسد:
اگر خداوند ،حکم را اختصاص به دوران پیری پدر و مادر داده ، از این جهت بوده که پدر و مادر در آن دوران ، سخت ترین حالات را دارند و بیشتر احساس احتیاج به کمک فرزند می نمایند ؛ زیرا از بسیاری از واجبات زندگی خود ناتوانند ، و همین معنا یکی از آمال پدر و مادر است که همواره از فرزندان خود آرزو می کنند. آیی ، روزگاری که پرستار از فرزند را می کردند و روزگار دیگری که مشقات آنان را تحمل می نمودند و باز در روزگاری که زحمت تربیت آنها را به دوش می کشیدند ، در همه این ادوار که فرزند از تأمین واجبات خود عاجز بود، آنها این آرزو رادر سر می پروراندند که در روزگار پیری از دستگیری فرزند برخوردار شوند.(11)


خانه ،پناهگاه سالمندان


بیشتر سالمندان علاقه مند هستند که در جمع بستگان ،فرزندان و نوه های خویش باشند ، آنان در این شرایط احساس شادمانی و رضایت بیشتری از زندگی خویش خواهندداشت . در جوامع سنتی با خانواده های گسترده ، حضور سالمندان در خانواده ، معمول تر و امکان پذیرتر است . در مناطق روستایی و عشایری ایران ، سالمندان تا آخرین لحظه عمر ، در کمال ارزش مندی و احترام ،در جمع خانواده زندگی می کنند و متناسب با پیشینیه خانوادگی و نیروی ذهنی شان ،درموقعیت های مناسبی مثل کدخدایی ، بزرگ فامیل و... ایفای نقش دارند.
در پی تغییر و تحولات اقتصادی ، فرهنگی ، اجتماعی ، خانوادگی و نگرش ها ، در جهت حمایت خانوادگی ،مراقبت از سالمند، از محیط خانواده به آسایشگاه های مخصوص سالمندان انتقال یافت و تنهایی سالمندان آغاز شد. بیشتر آنان به این گونه آسایشگاه ها نگاه مثبتی ندارند و این مکان ها را نماد انزوا و گویای طرد شدن خویش از جامعه می دانند. حتی برخی از آنها با وجود سال ها زندگی در چنین محیط هایی ، به آن خو نگرفته و منتظرند تحولی پدید آید تا از آنجا بیرون آیند.(12)


برکات اجتماعی توجه به سالمندان


رفتار پسندیده با سالمندان ،آرامش روحی و سلامت جسمی این گروه را تأمین می سازد . این شیوه موجب آرامش خانواده و جامعه نیز خواهد شد؛ زیرا افراد خانواده که جزئی از جامعه اند ،اطمینان خواهند یافت که هنگام سالمندی ،با آنان نیز به شایستگی برخورد خواهد شد. نکته مهم تر این است که کودکان در خانواده ها احترام به سالمندان را می آموزند .بنابراین ، با داشتن نگرش مثبت به سالمندان و رفتار مناسب با آنان ، می توان امنیت و آرامش خاطرِ فرد سالمند ، خانواده واجتماع را فراهم کرد.(13)


وظایف خانواده و اطرافیان فرد سالمند


با توجه به پیدایش تغییرات عاطفی در سالمندان ونیاز آنها به احترام دیگران ، خانواده ، به ویژه جوانانی که با سالمندان در خانه زندگی می کنند، باید به این نکته ها توجه داشته باشند.
1. وجود حالات ویژه دوران سالمندی نباید سبب بی اعتنایی به سالمندان یا تحقیر آنها شود.
2. سالمندان امروز ، همان پدران و مادران سخت کوش سال های قبل هستند که عمری را با عزت زندگی کرده و به زندگی اجتماعی فرزندان خود سر و سامان داده اند. ازاین رو ، شایسته خالصانه ترین محبت ها و بیشترین احترام هستند.
3. بسیاری از تغییرات دوران سالمندی ، با افزایش سن به وجود می آید .در این زمینه، سازش و مدارا ضروری است و باید آنان را در هرحالتی پذیرا بود.




پی نوشت ها :


1. بحارالانوار ، ج72 ، ص137.
2. کافی ، ج 2 ، ص 65.
3. همان ، ص 658.
4. بحارالانوار ، ج72 ، ص 137.
5. همان .
6. همان.
7. الکافی ، ج2 ، ص 165.
8. شیخ حرعاملی ، وسائل الشیعه ، ج12 ، ص98.
9. بحارالانوار ، ج70 ، صص 388-390.
10. اقتباس از : علی قندی و سوسن محمودی ، بهداشت و سلامت سالمندان ، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران.
11.محمد حسین طباطبایی ، تفسیر المیزان ، ج13 ،ص 110.
12. اقتباس از : بهداشت و سلامت سالمندان .
13. همان .