قرآن درمانی و تاثیر روانشناسی آن

قرآن، نسخه ای است که حقیقت آن اقیانوسی بیکران و رسیدن به اعماق آن جز برای راسخون در علم و ائمه هدی (ع) میسر نیست. تاثیر شگرف این نعمت الهی در درمان دردها تا جایی است که برخی از کشورها برای درمان بیماریهای روانی به آن روی آورده اند. مقاله حاضر کنکاشی است پیرامون تاثیر قرآن در درمان انواع بیماریها که با هم آن را از نظر می گذرانیم.
سالها دل طلب جام جم از ما می کرد
آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می کرد
از ابتدای آفرینش، بشر در پی سایبانی برای رسیدن به آرامش می گردد. برای آدمی، کنجی که در آن آرامش سیطره یافته باشد از سیطره بر عالم ناآرام خوشایندتر است. او همواره به دارویی برای شفای دردها و آلام روحی خویش محتاج است. این میل در زمانهای مختلف به طرق گوناگون مورد توجه قرار گرفته است، بگونه ای که خاستگاه بسیاری از جریاناتی که روان آدمی را مورد هدف قرار داده اند، وجود همین کشش باطنی در وی بوده است. جریاناتی که گاه راه به ملکوت وجودی انسان دارند و عزت و آرامش حقیقی را برایش به ارمغان می آورند و گاه او را به حضیض حیرانی و ذلت می کشانند و بن بستهایی بی بازگشت را ثمره تلاشهای نامیمونش می نمایند.
بی تردید در میان خیل کثیر جریانات معنوی ای که ادعای انحصار ویژه شاهراه سعادت و آرامش را برای خود دارند آنهایی موثق ترند که از عقبه و پیشینه روشنتر و مطمئن تری برخوردار بوده و پدیدآورندگانش، خود در منتهای آرامش و عزت باشند؛ بگونه ای که هیچ عامل داخلی و خارجی ای نتواند موجب به وجود آمدن ذره ای ناآرامی، دشواری و ذلت در وجود آنها شود. که این امر یعنی رسیدن به اوج آرامش، عزت و سعادت درجهان پیچیده و پر اسراری که آگاهی از لایه های پیدا و پنهانش جز برای وجودی که احاطه کامل بر تمامی ابعاد آن داشته باشد میسر نیست. همان وجودی که تغییر در ذات و صفاتش محال بوده و از تمامی ابعاد مادی و معنوی دیروز، امروز و فردای موجودات آگاهی داشته و بر آنها مسلط و محیط است.
آری، از آنجا که هر سازنده ای خود بیش از هر فرد دیگری به مختصات، ویژگی ها و نیازهای آنچه ساخته است آگاه است لذا یقیناً برنامه، نسخه و دستورالعمل هایی را هم که به آفریده خویش تجویز و پیشنهاد می کند از تمامی نسخه های دیگر مفیدتر و موثرتر است. یگانه آفریدگار عالم و آدم، از آنجا که از آفرینش خود هدفی والارا دنبال می کند لذا به جهت هرچه بهتر و کاملتر رسیدن به آن هدف عالی، مجموعه برنامه هایی را از طریق برگزیدگان و پیامبران خویش بر آفریده هایش عرضه کرده و نسخه نهایی و کمال یافته آنرا به عنوان آخرین کتاب انسان ساز و الهی به همراه آخرین رسول خویش حضرت محمد مصطفی (ص) به تمامی بشریت ارزانی داشته است تا با تاسی و پیروی از آن به نهایت کمال یافتگی، عزت و آرامش دست یابند.

قرآن، دوای دردها
قرآن، نسخه ای که حقیقت آن، اقیانوسی است بیکران که رسیدن به اعماقش جز برای ائمه هدی علیهم السلام میسر نیست و غیر از معصومین کسی را توان دست یابی به کنه و ذات این کتاب آسمانی و آیاتش نمی باشد.
آنچنان شفا و آرامشی در نهاد این تحفه آسمانی نهفته است که آفریننده اش خود درباره آن چنین می گوید:
«و ما آنچه از قرآن فرستادیم، شفاء و رحمت برای اهل ایمان است» (الاسراء 82)
قرآن برای مراتب تکامل بشر روشهای خاصی دارد. آنان که بر سر سفره علم و هدایت ائمه معصومین علیهم السلام، این حاملان قرآن قرار می گیرند می توانند این روشهای خاص قرآن را در زندگی خود پیاده کنند و روح و روان و جسم و جان خود را با قرآن سیراب نمایند.
امیرالمومنین (ع) می فرمایند: «درمان تمام دردها در قرآن وجود دارد، قسم به آن کسی که پیامبر را برانگیخت و خاندانش را گرامی داشت درمان سوختن، غرق شدن، دزد، گریختن حیوانی از صاحبش، یا گمشده ای ، یابنده فراری، همه و همه درمانش در قرآن است، از آن بپرسید تا از قرآن جواب دهم.»
همچنین پیامبر (ص) فرمودند: هر کس درمانش را از قرآن کریم نگیرد خداوند او را شفا نمی دهد. و فرمودند که هر کس با اعتقاد کامل، سوره حمد را بر مرده بخواند هر آینده زنده خواهد شد.
امام باقر علیه السلام نیز می فرمایند: فی القرآن شفاء من کل داء (درمان هر دردی در قرآن کریم وجود دارد.)

تاثیر معجزه آسای صوت قرآن
اگر چه از نزول این کتاب هدایت و انسان ساز و داروی آرامبخش آسمانی، بیش از هزار و چهارصد سال می گذرد اما آدمی همچنان به ابعاد گسترده و اعجاز تاثیرگذاری آن در مسائل مختلف پی نبرده و هر از گاهی به کشفیاتی در یکی از عرصه های علمی و... به وسیله قرآن دست می یابد. شاید بتوان گفت پی بردن به خاصیت آرامبخشی و درمان گری در زمینه های گوناگون، یکی از مهمترین کشف های کسانی است که شاید حتی به این کتاب آسمانی باور دینی نداشته باشند.
تاثیر شگرف این نعمت الهی در درمان دردها تا جایی است که برخی از کشورها و مجامع دنیا برای درمان بیماری های روحی و جسمی بیماران به دعا و قرآن روی آورده اند. بگونه ای که هم اینک به لحاظ علمی نیز ثابت شده است که شنیدن صوت قرآن کریم، می تواند تنش های روانی را در انسان کاهش دهد.
بر اساس تحقیقات صورت گرفته در آمریکا ثابت شده است، گوش کردن به صوت ترتیل قرآن کریم، تغییرات فیزیولوژیکی در سیستم عصبی انسان ایجاد می کند و تنش های شدید روحی را کاهش می دهد.
تاثیر آرام بخش شنیدن قرآن کریم در افراد عصبی و پرتنش به حدی است که 97 درصد این مشکلات کاهش می -یابد. جالب تر آنکه این نتایج مثبت در حالی به دست آمده است که بسیاری از این افراد حتی با زبان عربی آشنا نبوده و متوجه مفهوم آیات نمی شدند.
در همین راستا، پایگاه اینترنتی «میدل ایست آن لاین» هم گزارش داد، کسانی که تسلط به زبان عربی ندارند نیز با شنیدن آیات قرآن به آرامش می رسند و این به علت تاثیر فیزیولوژیکی آن بر سیستم عصبی آنهاست.
همچنین در یک تحقیق صورت گرفته درباره اثر صوتها بر روی موجودات، معلوم شده است که اصوات، تاثیر مستقیمی بر سلولها و بافتها دارند،بنحوی که در میزان زیبایی شکل آنها نقش آفرینی می نمایند. بطور مثال نتایج حاصل از قرارگرفتن مولکولهای آب در برابر آهنگهای پاپ و کلاسیک و همچنین صوت قرآن، نشان داد که آن دسته از مولکولهایی که در برابر صوت قرآن قرار داشتند از شکل و چینش زیباتری برخوردار شده اند. حال این سوال مطرح می شود: در حالی که حدود هفتاد درصد حجم بدن آدمی از آب تشکیل شده است، تاثیر صوت قرآن بر میزان زیبایی و نحوه شکل گیری آن تا چه اندازه خواهد بود؟

مفهوم قرآن درمانی
قرآن درمانی عبارتست از کاربرد قرآن در تامین، حفظ و بهبود سلامت جسمانی و روانی؛ در واقع قرآن درمانی کاربرد منظم قرآن است به طوری که «قرآن درمانگر» مستقیما در یک محیط درمانی با استفاده از قرآن- صوت، مفاهیم و...، آن- تغییرات، مدنظر را در عواطف و رفتار و... «درمانجو» ایجاد می کند.
بطور خلاصه در قرآن درمانی با استفاده از قرآن به افرادی که دارای مشکلات گوناگون هستند به منظور دستیابی به بهداشت روانی و جسمی، کمک می شود.
قرآن درمانی در درمان افرادی که ناتوانی های مختلفی از جمله عقب ماندگی ذهنی، تاخیریافتگی رشدی، معلولیت جسمی، بیماری روانی، ناآرامی های روحی و... دارند به طور معجزه آسایی موثر است.
«قرآن درمانگر»، اهداف و مقاصد را براساس نیازهای خاص «درمانجو» دنبال می کند. شیوه های مختلفی برای پیشبرد این اهداف وجود دارد. برای مثال، خواندن قرآن با شیوه قرائت مجلسی می تواند به افراد مبتلابه بیماری آلزایمر کمک کند تا حافظه درازمدتشان را به کار اندازند؛ همچنین همخوانی قرآن با همسالان یا درمانگر می تواند مهارتهای میان فردی را افزایش دهد و کارکردهای اجتماعی را بهبود بخشد. از همه مهمتر اینکه افراد احساساتشان را در روشی مطمئن و آرامش بخش بوسیله قرائت، گوش کردن، درک مفاهیم و... قرآن بیان می کند و از تاثیرات شگرف آن بهره مند می شوند.
البته قرآن درمانی فقط در خدمت افرادی که دارای انواع مختلف ناتوانی ها هستند به کار برده نمی شود، بلکه درشرایط مختلف پزشکی نیز سودمند است؛ از جمله کاهش فشار روانی یا درد، زایمان، توانبخشی بیماران سکته ای و مبتلایان به بیماری پایانه (بیماری هایی که علاج ناپذیرند و مرگبار هستند مانند ایدز و...) البته مسئله عمده ای که در اینجا برای درمانگر مطرح است کاهش درد و تحمل آن در شیوه درمان و یا کمک به بیمار برای دستیابی به کارکردهای بهینه است.
قرآن درمانی در حال رشد فزاینده ای در کشورهای مختلف جهان و بویژه درسالهای اخیر است و همواره بر این امر تاکید گردیده است که اساساً قرآن در درمان اشخاص مبتلابه وضعیت های مختلف پزشکی کارایی بسیاری دارد.

چیستی قرآن درمانی
برخی معتقدند که امراض، نتیجه عدم هارمونی در وجود فرد است و قرآن با قدرت معجزه آسای خود می تواند با برگرداندن هارمونی و نظم در بدن و روح، سلامتی را برای فرد مورد نظر به ارمغان آورد.
پژوهشهای انجام شده نشان می دهد که غده تالاموس به عنوان مهمترین غده در مغز انسان، محرکهای صوتی را به وسیله سیستم های عصبی دریافت و در کنار حافظه و تخیل به آنها پاسخ می دهد. غده هیپوفیز نیز که از غده تالاموس فرمان دریافت می کند به محرکهای صوتی پاسخ می دهد و موجب بروز ترشحاتی می شود که نتیجه آن آزادسازی ماده آرام بخشی به نام آندروفین خواهدبود. با توجه به اینکه مهمترین اثر ماده مزبور، تسکین درد در انسان است به سادگی می توان به ارزش قرآن درمانی پی برد که عملاموجبات آزادسازی ماده آندروفین را فراهم می سازد.همان ماده ای که علاوه بر تسکین درد باعث انبساط و شادی در انسان می شود.
صوت انسان می تواند به میزان قابل توجهی در تسکین و تقلیل وضعیت بحرانی بیمارانی که در بخش آی سی یو بستری شده اند نیز تاثیر داشته باشد. زیرا ثابت شده است که سیستم اعصاب انسان به محرکهای صوتی با فراز و فرودهای منظم، پاسخ مثبت می دهد. قرآن درمانی یک فرآیند فعال است. درقرآن درمانی، انتظار می رود که قرآن ما را دربرگرفته و در تمام وجودمان جریان پیدا کند.
نکته حائزاهمیت در قرآن درمانی تمرکز و اندیشه در مورد آن چیزی است که «قرآن درمانگر» براساس مفاهیم قرآنی، درمانجو را به آن متوجه می سازد. باید درنظر داشت که «انرژی مثبت در پی اندیشه مثبت می آید» و هرجا فکر و تمرکز باشد انرژی هم وجود دارد. برای بهتر گوش دادن به قرآن دو مطلب را باید به خاطرسپرد:
1-صدای قرآن در حدی باشد که شما با آن راحت هستید.
2-خودتان را تسلیم قرآن کنید.

کاربردهای قرآن درمانی
پیش از هرگونه اقدامی در راستای زمان، می بایست به تهیه برنامه ای مشخص برای درمانجو پرداخت و دربرنامه ریزی برای افراد مختلف باید به چهار مرحله کلی توجه داشت:
1- تعریف مشکل درمانجو یا زمینه نیاز وی
2- فراهم کردن هدفی برای درمانجو که به رفع مشکل یا نیاز او کمک کند
3- برنامه ریزی مناسب فعالیتهای قرآنی
4- تکمیل روش ها و فعالیتها و ارزشیابی واکنش های درمانجو
مشاهدات و تجربیات فراوان، نشان داده است که کاربرد قرآن در درمان انواع ناتوانی ها موثر است.
بطور مثال برای افراد عقب مانده می توان آیات مربوط به رفتارهای اجتماعی و... را نوشت و با کمک به حفظ کردن آنها، ایشان را در یاد گرفتن آن رفتارها و اعمال یاری کرد. در واقع در این روش با تطابق دادن اعمال فرد با آیات، به هرچه بهتر ملکه شدن رفتارهای صحیح در وی کمک می شود.
همچنین افرادی که در ارتباط کلامی مشکل دارند با قرائت قرآن در دستگاهها و به شیوه های مخصوص می توانند در شمرده تلفظ کردن اصوات، گفتار مورد نیاز و مهارت در تشخیص لغات، رشد و تمرین کنند. نوای آهنگین و موزون قرائت قرآن نیز می تواند تقویت جریان تکلم را در اختلالات گفتاری مانند لکنت زبان آسان سازد.
از قرآن برای اشخاص زبان پریش به عنوان روشی برای برقراری رابطه کلامی می توان استفاده کرد. در این روش جملات کوتاه و آیاتی منتخب در نمونه های ساده آهنگین، به شیوه قرائت خوانده می شود. به موازاتی که بیماران عبارات و جملات را یاد گرفتند، دستگاهها و آهنگهای قرائت کمرنگتر می شوند، این روش بر پایه این نظریه قرار گرفته که وقتی نیم کره سمت چپ، آسیب می بیند می توان به وسیله اغراق در قرائت (دستگاه و آهنگ، با تاکید بیان کردن و استفاده از جملات و آیات آهنگین) با کمک نیم کره راست مغز، تکلم را کمک، تحریک و تسهیل کرد.
قرآن درمانی در درمان معلولیتهای ارتوپدی نیز مؤثر است. از قرآن می توان در چند منظور درمانی برای معلولین ارتوپدی استفاده کرد:
1- کاهش حواس پرتی
2- رهایی از تنش ها و حساسیت های شدید
3- افزایش احساس ارزش شخصی
و...
از جمله منافع یادگیری قرائت قرآن و همچنین گوش دادن به آن برای معلولین، احساس آرامش و رضایت است. قرائت قرآن همچنین باعث افزایش احساس ارزش شخصی در معلول و فرد ناتوان شده و اگر به صورت گروهی باشد، رشد اجتماعی شان نیز تقویت خواهد شد.
تاثیر قرآن درمانی را در درمان سالمندان نیز می توان مشاهده کرد. سالمندی معمولابا درجاتی از زوال کارکرد جسمی و ذهنی همراه است که این درجات در افراد مختلف متفاوت است. بیشتر افراد مسن خصوصاً آنهایی که در خانه های سالمندان زندگی می کنند، علائمی از اختلالات فکری و بدنی دارند. بسیاری از سالمندان از مشکلات پزشکی ای همچون بیماری های قلبی، دیابت، سرطان و یا فشار خون رنج می برند. به علاوه عده ای نیز به دلایل عاطفی دچار افسردگی و تنهایی می شوند.
قرآن درمانی می تواند در زمینه تقویت کارکرد جسمی و روحی این افراد مؤثر واقع شود و با افزایش اعتماد به نفس در ایشان، انرژی مثبت را تقویت کرده و موجب آرامش روان و انبساط روح در اینگونه افراد شود.

ناب ترین منبع آرامش
... و اما قرآن، نابترین منبع آرامش و زلالترین چشمه آفرینش است. تنها کسانی به این اکسیر حیات دست خواهند یافت که با این کتاب آسمانی یعنی قرآن، عجین شوند و روحشان منزلگاه آفتاب جهانتاب کلام وحی گردد.
آری، جویندگان راستین آرامش، عزت و سعادت ابدی، راهی نیکوتر از نوشیدن دمادم این ساغر آسمانی نخواهند یافت؛ چرا که تنها در سایه سار سقفی که با انوار قدسی آیات قرآن خواهند ساخت، مسیری به سوی فردایی جاودانه در نیکویی و خیر برای خویش ترسیم می نمایند.
بی تردید، جامعه ای که افراد آن، آرامش و سعادت را از طریق کتاب وحی جستجو می کنند هیچگاه از تخریب، بی انصافی، دروغ، دزدی، فساد و... رنج نخواهد برد و همواره شاهد مدیران و مردمانی از جنس عشق و مهربانی خواهد بود.
این یک حقیقت است که با جسم و روحی بیمار و ناآرام نمی توان به دیدار خدا و آرامش واقعی رسید. آفریننده، خود راه را گشوده و درمان را هدیه کرده است.
قرآن، همان دارویی است که دوستداران زیارت دوست را آماده دیدار می سازد...