عادت‌هایی آزاردهنده فرزندتان

خیلی از بچه‌ ها عادت‌هایی دارند که ممکن است آزاردهنده باشد. چهار مورد از متداولترین عادت‌های بچه‌ها که والدین از آن شکایت دارند عبارتند از:

• جویدن ناخن
• مکیدن انگشت شست
• بازی کردن و چرخاندن موها
• دستکاری بینی

بااینکه عادت‌های فرزندتان ممکن است برایتان آزاردهنده باشد و نگرانتان کند، اما هیچ جای نگرانی نیست. در اکثر موارد، این عادت‌ها فقط دوره‌ای در روند رشد طبیعی کودک هستند و هشداری به حساب نمی‌آیند.


عادت چیست؟

عادت یک الگوی رفتاری تکرارشونده است که فرد معمولاً از آن آگاه نیست. بااینکه ممکن است بچه‌ها از عادتی آگاهی نداشته باشند اما متاسفانه عادت‌های آنها والدین را اذیت می‌کند.
و اگر فرزند کوچکتان مدام یک انگشت خود را در دهانش می‌گذارد و با آن یکی انگشتش مدام با موهایش بازی می‌کند، نباید تعجب کنید: عادت‌ها معمولاً دسته‌ای اتفاق می‌افتند. در زیر به متداولترین عادات آزاردهنده بچه‌ها اشاره می‌کنیم:




جویدن ناخن

یکی از متداولترین عادت‌های بچه‌ها جویدن ناخن است که حتماً با آن آشنایی دارید.

برخی تحقیقات برآورد می‌کنند که 30 تا 60 درصد از کودکان و نوجوانان یک یا دو انگشت خود را می‌جوند. و گاهی ممکن است ناخن‌های پای خود را هم بجوند.

دخترها و پسرها به یک اندازه به این عادت گرفتار می‌شوند اما هرچه بزرگتر می‌شوند، پسرها بیشتر اینکار را انجام می‌دهند.




بازی کردن با موها

اگر یکی از بچه‌هایتان عادت دارد با موهای خود بازی کند، احتمالاً دخترتان است. اکثر بچه‌هایی که عادت دارند با موهای خود بازی کنند یا آنها را بکشند دختر هستند.

باز یکردن با موها معمولاً در ابتدای کودکی اتفاق می‌افتد که مکن است موجب ریزش مو شود یا نشود. اما اکثر این بچه‌ها هرچه بزرگتر می‌شوند، این عادت خود را کنار می‌گذارند. آنهایی که عادتشان را ترک نمی‌کنند، اصلاح رفتار می‌تواند به آنها برای ترک عادت کمک کند. اما برای آنهایی که در سنین بالاتر این عادت را پیدا می‌کنند، ترک کردن آن سخت‌‌تر خواهد بود و می‌تواند نشانه اضطراب، افسردگی، یا اختلال وسواس فکری-‌عملی باشد.




دستکاری بینی

دستکاری بینی عادتی است که بااینکه از کودکی شروع می شود، تا بزرگسالی هم ممکن است ادامه پیدا کند. در یک تحقیق که در سال 1995 انجام گرفت، مشخص شد که 91 درصد از افراد بزرگسال به طور مداوم بینی خود را دستکاری می‌کنند و حدود 8% از آنها اعتراف کردند که چیزی که از بینیشان بیرون می‌آورند را می‌خورند!


مکیدن شست

محبوب بودن انگشت شست برای مکیدن در بین افراد نشان می‌دهد که احتمالاً خیلی خوشمزه‌تر از انگشت مثلاً اشاره است. اما به نظر می‌رسد که این انتخاب حالت تصادفی داشته است و بخاطر اینکه انگشت شست در غذا خوردن نوزاد بیشتر با دهان او برخورد می‌کرده است، برای مکیدن اولویت پیدا کرده است.

بعضی از بچه‌ها انگشتان، دست‌ها و کل مچشان را هم در کنار شستشان می‌مکند. اکثر بچه‌هایی که عادت به مکیدن شست دارند، کوچک هستند. درواقع، بچه‌های بین 2 تا 4 سال معمولاً شستشان را می‌مکند.

خیلی از بچه‌ها برای آرام کردن خودشان شستشان را می‌مکند. اما مکرر بودن و شدید بودن این عادت در بچه‌های بالای 4 یا 5 سال می‌تواند موجب بروز مشکلاتی مثل مشکلات دندان، عفونت شست یا انگشت و مورد اذیت و مسخره دیگران قرار گرفتن، شود.




چه عاملی موجب بروز یک عادت می‌شود؟

چرا انگشت پسرتان مدام در دهانش است و یک رشته موی دخترتان مدام در دستانش می‌چرخد؟ متخصصین همیشه از دلیل اصلی ایجاد یک عادت مطمئن نیستند اما می‌دانند که این یک رفتار آموختنی است که معمولاً نتیجه مثبتی برای کودک در بر دارد.

عادت‌ها معمولاً بعنوان سرگرمی برای بچه‌هایی که حوصله‌شان سر می‌رود ایجاد می‌‌شوند و بیشتر بعنوان یک مکانیزم مقابله برای آرام کردن اضطراب خود. دفعه بعدی که متوجه شدید فرزندتان مشغول مکیدن شست خود یا بازی کردن با موهایش است، از او بپرسید که آیا اخیراً تجربه استرس‌زایی داشته است یا خیر. اگر اینطور بود، آن رفتار احتمالاً تلاش فرزندتان برای ارام کردن آن فشار و استرس است.

از طرف دیگر، بعضی از بچه‌ها وقتی کاملاً آرام هستند، مثل قبل از خواب یا وقتی به آرامی به موسیقی گوش می‌دهند، از این عادت‌ها انجام می‌دهند. عادت‌های دیگری هم ممکن است از نوزادی در آنها مانده باشد. مکیدن شست در نوزدان رفتاری متداول برای آرام کردن خود است که ارتباط بسیار خوشایندی با غذا خورن آنها و برطرف شدن گرسنگیشان دارد و ممکن است بخاطر همین ارتباطات مثبت، این عادت به دوران کودکی آنها هم کشیده شده باشد.
یا شاید هم توضیح فرزندتان برای جویدن ناخن‌هایشان در آینه باشد. آیا خودتان هم به جویدن ناخن عادت دارید؟ مطالعات نشان می‌‌دهد که جویدن ناخن می‌تواند ریشه خانوادگی داشته باشد.
باینحال، بعضی از بچه‌ها برای جلب توجه دیگران یا در تلاش برای اذیت کردن والدینشان دست به اینکار می‌زنند. اگر بچه‌ها احساس کنند که والدینشان آنها را نادیده می‌گیرند، ممکن است این عادت آزاردهنده را پیدا کنند زیرا می‌دانند این کار می‌تواند واکنشی در پدر یا مادرشان ایجاد کند.




برخورد با عادت‌های فرزندتان

خوشبختانه اکثر عادت‌ها وقتی کودک به سن مدرسه می‌رسد، از بین می‌روند، زیرا کودک دیگر نیازی به آن ندارد.

اما اگر تصور می‌کنید که زمانش رسیده که به فرزندتان کمک کنید عادت خود را ترک کند، می‌توانید از این نکات کمک بگیرید:

• به آرامی دلیل اینکه از آن عادت خوشتان نمی‌آید را برای فرزندتان توضیح دهید. این رویکرد برای بچه‌های 3و 4 ساله برای اینکه آگاهی بیشتری درمورد مشکلشان پیدا کنند قابل استفاده است. مثلاً می‌توانید بگویید، "وقتی ناخن‌هایت را می‌جوی اصلاً دوست ندارم. اصلاً قشنگ نیست. می‌تونی دیگه اینکار را نکنی؟" مهمتر اینکه، دفعه بعدی که دیدید باز عادت خود را تکرار کرد، نباید او را تنبیه یا نصیحت کنید. تنبیه، مسخره کردن یا انتقاد کردن می‌تواند باعث تشدید آن رفتار شود.

• فرزندتان را در روند ترک عادت وارد کنید. اگر فرزند 5 ساله‌تان گریه‌کنان از مهدکودک به خانه می‌آید چون بچه‌های دیگر او را که عادت دارد شستش را بمکد مسخره کرده‌اند، درک کنید که این روشی برای کمک خواستن از شماست. والدین می‌توانند از فرزندشان بپرسند که خودش فکر می‌کند برای ترک آن عادت چه می‌تواند بکند یا اصلاً آیا دوست دارد آن عادت را کنار بگذارد یا نه. بعد می‌توانید به اتفاق هم چند راه برای ترک کردن آن عادت پیدا کنید.

• رفتارهای جایگزین پیشنهاد کنید. مثلاً اگر فرزندتان عادت به جویدن ناخن دارد، به جای اینکه بگویید، "ناخن‌هایت را نجو!" بگویید، "بگذار انگشتانمان را تکان‌تکان بدهیم." این هوشیاری کودک را نسبت به عادت خود افزایش می‌دهد و می‌تواند برای او مثل یک تذکر و یادآوری باشد. برای درگیر کردن توجه فرزندتان، می‌توانید حواس او را به چیزی منحرف کنید، مثل کمک به شما در آشپزخانه.

• به کنترل نفس او پاداش داده و تحسینش کنید. مثلاً، اجازه بدهید دختر کوچکتان اگر بتواند ناخن‌های خود را نجویده و بگذارد بلند شود، از لاک ناخن استفاده کند. یا هر زمان که پسرتان توانست با مکیدن شست خود مقابله کند، این رفتار مثبت را در او تحسین کنید و یک هدیه کوچک مثل شکلات به او بدهید.

• در پاداش دادن به رفتار خوب ثبات‌قدم داشته باشید. اگر نتوانید رفتار خوب را بشناسید، به مرور زمان از بین خواهد رفت. رفتار مثبت جدید باید قبل از از بین رفتن رفتار منفی، در کودک ثابت شود.

برای بیشترین موفقیت، خیلی مهم است که فرزندتان انگیزه لازم برای ترک آن عادت را داشته باشد. و چون ایجاد عادت نیازمند زمان است، جایگزین شدن یک رفتار جدید هم نیاز به صبر و حوصله دارد.




چه زمان یک عادت دیگر یک عادت نیست؟

در برخی موارد، یک عادت نتیجه یا علت یک مشکل جسمی یا روانی است. مثلاً، کودکی که مدام بینی خود را دستکاری می‌کند ممکن است در این ناحیه احساس ناراحتی می‌کند زیرا چیزی در بینی او گیر کرده است. و خود عادت‌ها هم ممکن است مشکلات پزشکی ایجاد کنند، مثل:

• خونریزی بینی در بچه‌هایی که عادت به دستکاری بینی خود دارند
• عفونی شدن ناخن‌ها و رشد نکردن آنها در بچه‌هایی که عادت به جویدن ناخن دارند
• مشکلات دندانی یا عفونت شست یا انگشتان در بچه‌هایی که عادت به مکیدن شست دارند

وقتی عادتی تاثیر منفی بر روابط اجتماعی کودک داشته باشد یا در عملکرد روزانه او اخلال ایجاد کند، دیگر فقط یک عادت نیست.

بچه‌های بزرگتر که بطور مداوم شست خود را می‌مکند ممکن است دچار استرس و اضطراب شدید باشند. اگر بچه‌ها مورد آزار و اذیت در مدرسه قرار بگیرند یا برای حرف زدن مشکل داشته باشند چون نمی‌توانند شست خود را از دهان بیرون بیاورند، یا بخاطر بازی کردن مدام با موها، دچار ریزش مو شوند، آن رفتار آنقدر پیشرفت کرده است که دیگر فراتر از یک عادت ساده است.
اما، اکثر عادت‌ها هیچ مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند و با بزرگتر شدن آنها بهتر می‌شود. اما اگر نگران عادت‌های فرزندتان هستید، حتماً با دکتر در این رابطه مشورت کنید.